Winnetou to dziewiąta z kolei książka z cyklu o Panu Samochodziku. Jest ona wytykana palcem jako ta, od której zaczął się upadek serii, aczkolwiek ja w swych osądach aż tak daleko bym się nie posuwał. Pamiętam, że w dzieciństwie mi się nie podobała i wydawała się nudna. Brakowało w niej poszukiwania skarbów i podróżowania. Dziś jako osoba dojrzała patrzę na nią z nowym zainteresowaniem. Faktycznie, jest inna od poprzedniczek, ale czy od razu zła?

Historia zaczyna się od przybycia Tomasza nad jezioro Zmierzchun, do ośrodka wypoczynkowego, którego władze zamierzają przejąć i rozebrać historyczny zamek. Samochodzik ma temu zapobiec. Kiedy dociera na miejsce i przedstawia się jak delegat z ministerstwa, od razu zostaje przyjęty przez dyrektora ośrodka, który nieświadom roli, w jakiej Tomasz tu przybył, wyłuszcza mu swój plan skłócenia ze sobą grup turystów, co pozwoli mu przejąć zajmowane przez nich tereny i rozbudować ośrodek. Tomasz, który mimowolnie jako jedyny poznał niecne plany, postanawia zostać nad jeziorem i je pokrzyżować.

Jak widzimy, fabuła całkowicie odbiega od tego, do czego seria nas przyzwyczaiła. Nie ma skarbu, nie ma tajemnicy do odkrycia, są tylko źli ludzie, którym należy się przeciwstawić. Paradoksalnie jest to najdłuższa książka z dotychczasowych części. Tomasz oczywiście szybko nawiązuje znajomości i poznajemy całą galerię barwnych osobowości na czele z tytułowym Winnetou.

Muszę przyznać, że książka zaczyna się nawet obiecująco, ale w miarę przewracania kolejnych stron uwidacznia się coraz więcej problemów. Pierwszy dostrzegłem zaraz na początku. Jest tam scena, w której Tomasz siedzi w kawiarni i jest świadkiem konfliktu między grupą motorowodniaków i żeglarzy. Ci pierwsi słuchają swoich radioodbiorników z głośną muzyką, zakłócając innym spokój. Całość jest opisana strasznie sztucznie. Argumenty, którymi strony się przerzucają i jednostronność, z jaką Nienacki tę sytuację opisuje, powodują że scena wyszła bardzo infantylnie. Żeglarze według opisu Nienackiego to prawi ludzie, lubiący ciszę i spokój, którzy potrafią docenić piękno jezior, natomiast miłośnicy motorówek, to hałaśliwi, brudni, umazani smarami ludzie, którym przyjemność sprawia zakłócanie innym ciszy. Kolejnym problemem jest dydaktyzm. I to taki przez duże „D”. Jesteśmy ciągle zasypywani przemyśleniami Tomasza na temat ochrony przyrody. Na dodatek inne postacie, też są jej wielkimi miłośnikami, więc jest to dominujący temat dialogów. Nienacki w przedmowie napisał, że jest to książka o ochronie przyrody i trzeba mu przyznać, że słowa dotrzymuje. Czasami postacie zdają się konkurować ze sobą, kto jest większym fanatykiem Matki Natury, na zmianę zasypując czytelników, nowymi ciekawostkami przyrodniczymi. No i niestety, nuży to trochę po pewnym czasie, a poza tym mamy wrażenie, że jest nam to wciskane do gardła. Broń boże nie uważam, żeby pisanie o ochronie przyrody było czymś złym. Po prostu subtelność, z jaką jest nam to serwowane w tej książce woła o pomstę do nieba. Żeby Nienacki jeszcze umiał opisywać argumenty przeciwników, ale niestety tak nie jest. Dostajemy tylko całe spektrum miłośników przyrody – od ekstremisty Winnetou aż po leśniczego, który wycina drzewa tłumacząc się „nie chcem ale muszem”. Reszta osób to zwykłe stereotypy napędzające akcję do przodu.

Następnym bardzo rzucającym się w oczy problemem jest niekonsekwencja postaci. Winnetou uważa, że polowanie przez ludzi z lepszą bronią, to morderstwo popełniane na zwierzętach, a jednak sam poluje z dubeltówką. Tomasz niby cały czas marzy o mieszkaniu nad wodą w odosobnieniu, ale kompletnie to nie pasuje do osoby, którą znamy z poprzednich części – zapalonego poszukiwacza skarbów, który uwielbia odkrywać tajemnice przeszłości, podróżować i poznawać nowych ludzi. Mało tego, był on zawsze miłośnikiem popkultury, często gościł w kinie, nawiązywał do różnych filmów, a teraz nagle pisze o tym wszystkim, jakby to było jakieś straszne zło. Niestety jest zmora całej serii, po prostu Nienacki czepia się jakiegoś tematu, tylko na czas jednej książki, po to, by do niego nigdy nie wrócić.

Gdzieś w diabły poszedł cały humor, który skrzył w kolejnych odsłonach cyklu. Postacie rozmawiają, kłócą się, ale nie ma w tym nic humorystycznego. Bardzo szkoda, bo konfliktów tu co niemiara i gdyby było to napisane w podobny sposób jak w Niesamowitym Dworze, książka by wiele na tym zyskała. Dodatkowo większość bohaterów jest czymś sfrustrowana. Tomasz cały czas tęskni za trybem życia, jakie prowadzi Winnetou. Krwawa Mary chciałaby pracować w mieście. Winnetou wścieka się, że nad jego ukochanym jeziorem leży ośrodek wypoczynkowy. Elizabeth uważa się za wielką damę, niestety na każdym kroku zderza się z brutalną rzeczywistością, bycia zwykłą dziewczyną o przerastających ją aspiracjach. Halinka pragnie towarzystwa pięknego Antonia, który traktuje ją jak zapychacz czasu. Miss Kapitan nienawidzi Winnetou. Cały wydźwięk książki w ogóle jest dosyć depresyjny (w porównaniu do innych samochodzików).

Podsumowując, Pan Samochodzik i Winnetou, zyskał w moich oczach z wiekiem, jednak wciąż jest jedną z nudniejszych książek w cyklu. Przeładowanie wątkami dotyczącymi ochrony przyrody oraz depresyjny klimat nie pomagają. Troszkę szkoda, bo książka ta ma potencjał na coś lepszego. Gdyby nieco ją okroić z wątków moralizatorskich i dodać nieco odcieni szarości tematowi ochrony przyrody byłby potencjał na jeden z lepszych Samochodzików.

Ciekawostki

Postać Winnetou jest luźno wzorowana na życiu prywatnym Nienackiego. Trzeba wiedzieć, że w 1964 Nienacki zostawił swoją żonę i nastoletniego syna, aby wyprowadzić się na Mazury. Podobnie jak Winnetou zamieszkał nad wodą (ale nie w aż tak niedostępnym miejscu) i też musiał zmagać się z brakiem typowych wygód, jak np. bieżąca woda. Formalnie nigdy nie rozwiódł się ze swoją żoną, ale w krótkim czasie, związał się z 17-letnią Alicję, która zostałą jego stałą partnerką. Winnetou rozwiódł się, bo jak twierdził, żona chciała rozrywek i miasta, a on ciszy i odosobnienia. Winnetou dostał nagrodę państwową, za którą kupił sobie swój wigwam, podobnie jak Nienacki, który z tantiem kupił sobie dom nad jeziorem Płaskim. Czy postać miss Kapitan, była wzorowana na jego żonie? Raczej nie. Nienacki do śmierci pozostawał w dobrych stosunkach ze swoją żoną.

Fikcyjne jezioro Zmierzchun to prawdopodobnie jezioro Roś. Książkowe ruiny zamku istnieją naprawdę – jest to zamek w Szymbarku. Sam zamek położony jest nad jeziorem Szymbarskim, ale nie pasuje ono do opisu książkowego.

Zamek w Szymbarku.

Chociaż akcja toczy się w całości nad jeziorem, wehikuł do pływania użyty zostaje tylko raz, w końcówce i tylko po to, aby zaimponować towarzyszce Tomasza.

Opis wyglądu Winnetou sugeruje, że Nienacki wzorował się na aktorze grającym Winnetou w serii niemieckich filmów – Pierre Brice. Z kolei wygląd pieknego Antonio wzorowany jest na Alainie Delonie – francuskim aktorze, uważanym za jednego z najprzystojniejszych mężczyzn na świecie.

Tomasz pierwszy raz w całej serii idzie na całość, pytając wprost, czy może pocałować Lady Elisabeth. Nienacki odchodzi też od sprawdzonego schematu Tomasza otoczonego dwiema atrakcyjnymi kobietami. Mamy ich tutaj najwięcej w całej serii. Krwawa Mary, Lady Elisabeth, Halinka, Miss Kapitan. Tomasz flirtuje też z sekretarką z ośrodka.

Anna Orzelska, czyli jak twierdzi Tomasz jego pierwsza miłość, tak naprawdę nie spodobała by mu się. Nie była wykształcona, ani nie miała w sobie nic z prawdziwej damy. Lubiła wypić i prowdziła hulaszczy tryb życia. Krótko po ślubie wzieła rozwód, wyjechała do Wenecji i dalej korzystała z uroków życia. Ciężko sobie ją wyobrazić jako partię dla spokojnego Tomasza. A czy faktycznie była taka piękna, oceńcie sami

Anna Orzelska

Pan Samochodzik i Niewidzialni – recenzja